ترکیه، قدرت سخت، صنایع دفاعی و سیاست نمایشگاهی

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: ترکیه در چند سال اخیر، به شکلی گسترده به سرمایه گذاری در حوزه صنایع دفاعی پرداخته و موضوع خودکفایی در صنایع دفاعی را به یک مساله ملی و حساس تبدیل کرده است.

تا چند سال پیش، ترکیه به عنوان یک کشور در حال توسعه قلمداد می‌شد که برای برجسته‌سازی قدرت نرم تلاش می‌کند و در حوزه‌های مختلف فرهنگی، رسانه‌ای، دیپلماسی و دیگر حوزه‌های غیرنظامی، به دامنه و ژرفای نفوذ خود می‌افزاید. اما حالا به وضوح می‌توان دید که افزایش قدرت نظامی، برجسته‌سازی اهمیت حماسی و تبلیغاتی گفتمان میلیتاریستی و نمایش دستاوردهای دفاعی؛ در رأس برنامه‌های تبلیغاتی دولت و حزب حاکم قرار گرفته است.

اردوغان، صنایع دفاعی و سیاست نمایشگاهی

تلاش برای درآمیختن عواطف ملی گرایی و معرفی دستاوردهای دفاعی، یکی از محورهای تبلیغاتی مهم حزب عدالت و توسعه و دولت اردوغان است و در راستای این سیاست، هر ساله یک نمایشگاه صنایع هوانوردی به نام «تکنوفست» (TEKNOFEST) برگزار می‌شود که ابتکار راه اندازی و برگزاری این نمایشگاه، از آنِ سلجوق بیرقدار داماد رئیس جمهور ترکیه و طراح و تولیدکننده پهپادهای نظامی این کشور است. در سال ۱۴۰۲ نیز نمایشگاه مزبور برگزار شد و برخی از مهمانان خارجی نظیر الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان با اردوغان در این نمایشگاه حضور یافتند.

نکته جالب توجه این است که نمایشگاه مزبور، اندکی پیش از انتخابات سراسری برگزار شد و حزب عدالت و توسعه از این ابزار نیز، استفاده حزبی و تبلیغاتی به عمل آورد.

خبرگزاری رسمی آناتولی ترکیه اعلام کرده که یک میلیون و یکصد هزار نفر از شهروندان ترکیه از نمایشگاه هوانوردی تکنوفست بازدید کرده‌اند و یکی از اهداف مهم این نمایشگاه، کشف استعدادها و جذب نوجوانان علاقه‌مند به صنایع هوایی و دانش رباتیک است.

اردوغان قبلاً از ایلان ماسک دعوت کرده بود تا برای بازدید از نمایشگاه مزبور به ترکیه سفر کند. او در سال ۱۴۰۲ نیز در جریان سفر به نیویورک برای سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل، با ماسک دیدار کرده و یک بار دیگر از او دعوت کرده تا به ترکیه برود و از تکنوفست بعدی بازدید کند.

جایگاه سازمان صنایع دفاعی و بودجه کلان آن

ساخت ادوات و مهمات نظامی، قبلاً در یک اداره کل در زیر مجموعه وزارت دفاع ترکیه اداره می‌شد. اما از زمانی که نظام سیاسی – اجرایی ترکیه در سال ۲۰۱۸ میلادی به نظام ریاستی تبدیل شده، صنایع دفاعی نیز به عنوان یک اداره کل، تحت نظارت مستقیم رئیس جمهور اداره می‌شود و بودجه و اعتبارات آن به شکل ردیف مستقل در نظر گرفته می‌شود. رئیس این سازمان، مستقیماً زیر نظر رئیس جمهور است و اردوغان تلاش کرده همواره برای ریاست این پست، از دانشمندانی استفاده کند که دارای تخصص در علوم بنیادین و گرایش‌های مرتبط با هوا فضا یا تسلیحات، دارای تخصص هستند.

قبلاً به مدت چند سال، ریاست سازمان صنایع دفاعی با پروفسور اسماعیل دمیر از دانش آموختگان دانشگاه‌های انگلیس و آمریکا بود. اما پس از انتخابات اردیبهشت ۱۴۰۲ فرد دیگری به نام پروفسور خلوق گورگون به ریاست این سازمان گمارده شد. او دانش آموخته مهندسی الکترونیک از دانشگاه نیویورک بوده و قبلاً علاوه بر ریاست یک دانشگاه فنی ترکیه، ریاست شرکت تسلیحاتی دولتی «آسلسان» (ASELSAN) را نیز بر عهده داشته است.

در سال ۱۴۰۲ و در جریان برنامه‌ریزی اهداف جدید سازمان صنایع دفاعی ترکیه، تصمیم گرفته شد که بودجه این سازمان به میزان ۲۵ درصد افزایش یابد. به این ترتیب، ۸۳۷ میلیون لیره (رقمی نزدیک به ۳۰ میلیون دلار) برای بودجه سال ۲۰۲۴ میلادی این سازمان در نظر گرفته شد. اما همزمان با آن، یک صندوق سرمایه اختصاصی نیز با عنوان «سرمایه حمایت از صنایع دفاعی» در نظر گرفته شده که رقم کلانی نزدیک به ۶ میلیارد دلار سرمایه در آن متمرکز خواهد شد و این میزان بودجه و سرمایه گذاری در صنایع دفاعی در جمهوری ترکیه، تاکنون سابقه نداشته است.

صنایع دفاعی ترکیه در سال ۱۴۰۲ علاوه بر تداوم ساخت پهپادهای نظامی در حوزه صنایع موشکی، ماهواره، تانک و انواع خودروهای زرهی و سلاح‌های انفرادی، پروژه‌های جدیدی را آغاز کردند.

در سال ۱۴۰۲ ترکیه صادرات پهپاد بیرقدار به اوکراین را ادامه داد و اعلام شد که به زودی کارخانه مشترک تولید پهپاد مزبور در خاک اوکراین احداث خواهد شد. مقامات روسیه نیز متقابلاً اعلام کردند که مرکز تولیدی مزبور به طور طبیعی کانون اهداف حملات هوایی آنها خواهد بود و به نظر می‌رسد که ترکیه در این مورد دست به عصا حرکت می‌کند.

در سال ۱۴۰۲ قراردادهایی برای صادرات پهپاد با مقامات پاکستان، جمهوری آذربایجان، قطر، لهستان، اوکراین، سومالی، مالی، مراکش، قرقیزستان، ترکمنستان و عمان امضا شده است. مقامات ترکیه بارها اعلام کرده‌اند که این پهپادها تماماً توسط مهندسین داخلی طراحی و تولید شده اما پس از موافقت ترکیه با عضویت سوئد در ناتو، اعلام شد که کانادا، تحریم‌های نظامی را لغو کرده و موانع صادرات برخی قطعات حساس پهپادی به ترکیه، از میان برداشته شده است! اعلام این خبر نشان دهنده این است که در سال ۱۴۰۲ نیز به روال سابق، برخی از قطعات مهم برای تولید پهپادهای نظامی ترکیه، از کانادا، انگلیس و کشورهای دیگر وارد شده است.

ترکیه و آزمایش جنگنده ملی در سال ۱۴۰۲

نخستین هواپیمای جنگنده نسل پنجم ترکیه با نام کاآن یا قاآن (KAAN)، در اسفند ماه سال ۱۴۰۲ آزمایش شد. ترکیه اعلام کرده که ساخت این هواپیما، نقطه عطفی در خودکفایی این کشور در صنایع دفاعی است. موتور جنگنده قاآن توسط شکرت آمریکایی جنرال الکتریک ساخته شده و برای ساخت قطعات دیگر قطعات حساس الکترونیکی آن نیز از کشورهای دیگر کمک گرفته شده اما در تبلیغات رسمی دولت ترکیه به این موارد اشاره نشده و رونمایی از جنگنده مزبور در آستانه انتخابات شهرداری‌ها، از نکاتی است که توجه تحلیلگران سیاسی ترکیه را به سوی خود جلب کرده است.

تلاش برای قدرت نمایی در دریا

ترکیه در سال ۱۴۰۲ از آغاز پروژه ملی تولید نخستین ناوشکن ملی خود به نام TF-۲۰۰۰ رونمایی کرد. قرار است این ناوشکن ۱۴۹ متری ترکیه تا ۳ سال دیگر به بهره برداری برسد. در همین حال، مقامات آنکارا اعلام کرده‌اند که بخشی از پروژه تولید زیردریایی ملی نیز به پایان رسیده است. به روال پروژه‌های قبلی، آنکارا به دنبال این است که دستاوردهای خود رد صنایع دفاعی دریایی را نیز به عنوان محصول کاملاً ملی و بومی معرفی کند اما در این بخش نیز، کمک‌هایی از مهندسین و متخصصین اسپانیایی و ایتالیایی گرفته شده است.

اگر چه ترکیه اعلام کرده که یکی از مهمترین اهداف، دستیابی به توان صادرات در صنایع دفاعی بخش نیروی دریایی است، اما شواهد نشان می‌دهد که دستیابی به منابع نفت و گاز دریای مدیترانه و تبدیل شدن به یک قدرت دریایی توانمند در شرق مدیترانه، از اهداف اصلی ترکیه در این حوزه است.